همان طور كه اشاره شد، منجی موعود و نجات بخش نزد اقوام و ملل مختلف با آیین ها و فرهنگ های كاملاً متفاوت، به اشكال و صورت های گوناگون و متنوعی مطرح شده است؛ اما جملگی در یك نكته متفق القول هستند كه نجات بخشی خواهد آمد و آنان را از یوغ بندگی جباران و ستمكاران و حاكمان زورگو می رهاند و جامعه ای پر از عدل و داد به وجود خواهد آورد. هندوها انتظار دهمین تجلی ویشنو یا كالكی را دارند؛ بودایی ها ظهور بودای پنجم را منتظرند؛ یهودیان به جز مسیح (ماشیح) نجات دهنده ای نمی شناسند؛ مسیحیان، فارقلیط را می طلبند كه عیسی مسیح مژده آمدنش را داده است؛ و بالاخره مسلمانان قائل به ظهور حضرت مهدی(ع) هستند.

البته چنین اندیشه ای مختص مكاتب و ادیان مذكور نیست، بلكه چنین روایاتی در اشكال مختلف، از قصص مذهبی گرفته تا اساطیر و افسانه ها، در میان همه اقوام متمدن و غیرمتمدن جهان و حتی قبایل بدوی وجود داشته و دارد.

مثلاً ژرمن ها معتقد بودند كه فاتحی از طوایف آنان قیام می کند و نژاد ژرمن را در جهان برتری می بخشد. نژاد اسلاو بر این باورند كه از مشرق زمین، یك نفر برمی خیزد و تمام قبایل اسلاو را متحد می کند و بر دنیا مسلط می گرداند. اهالی یوگسلاوی (صربستان) نیز در سرودهای حماسی خویش از شخصی به نام "ماركو كرالیه ویچ" نام می برند و انتظار ظهور وی را دارند. ساكنان جزایر انگلستان از دیرباز منتظر ظهورد "آرتور" هستند كه در جزیره "آوالون" سكونت دارد. بنابر عقیده ایشان وی روزی ظاهر می شود و نژاد "ساكسون" را در دنیا غالب می گرداند و سیادت جهان، نصیب آنها می گردد.

● منجی در دین یهود

در عهد عقیق، كتاب مقدس یهودیان، اشارات مكرری به نجات بخش آخر زمان شده است: كسی خواهد آمد تا جهان مطلوبی را كه همه خواستار آنند و سودایش را در سر می پرورانند، از نو بسازد؛ جهانی روشن و عاری از پلیدی ها كه در آن آدمی به همه آرزوها و امیال پاك انسانی برسد و كامیاب شود. در زبور داوود كه تحت عنوان مزامیر در عهد عتیق آمده، تقریباً در هر بخش از آن، اشاره به ظهور منجی و آخرالزمان، و نوید پیروزی صالحان بر شریران، و بالاخره تشكیل حكومت واحد جهانی و تبدیل ادیان و مذاهب گونان به دینی واحد و جهان شمول موجود است:

و او قوم تو را به عدالت داوری خواهد کرد و مساكین ترا به انصاف. آن گاه كوه ها برای قوم، سلامتی را بار خواهند آورد، وتل ها نیز در عدالت، مساكین قوم را دادرسی خواهد كرد، و فرزندان فقیر را نجات خواهد داد، و ظالمان را زبون خواهد ساخت...، در زمان او، صالحان خواهند شكفت و وفور سلامتی خواهد بود، مادامی كه ماه نیست نگردد. و او حكمفرمانی خواهد كرد از دریا تا دریا، و از نهر تا اقصای جهان.

به حضور وی، صحرانشینان گردن خواهند نهاد و دشمنان او خاك را خواهند لیسید... جمیع سلاطین او را تعظیم خواهند كرد و جمیع امت ها را بندگی خواهند نمود... بر مسكین و فقیر كرم خواهد فرمود، و جان های مساكین را نجات خواهد بخشید... نام او تا ابدالاباد باقی خواهد ماند؛ اسم او پیش آفتاب دوام خواهد كرد؛ آدمیان در او برای یكدیگر بركت خواهند خواست، و جمیع امت های زمین او را خوشحال خواهند خواند.

یهودیان معتقدند نجات دهنده آخرالزمان، مسیح (ماشیح) به معنای مسح شده خداوند است كه جهان مطلوب و درخشان آینده را می سازد. اكثر اندیشمندان یهود بر این باورند كه ظهور مسیح و فعالیت او برای بهبود وضع جهان و برقراری صلح و آرامش میان همه اقوام و تأمین خواست ها و نیازهای بشری، بخشی از نقشه های خداوند در آغاز آفرینش بوده است. بر اساس همین عقیده، لزوم وجود نجات بخش كه كسی جز مسیح نیست، پیش از آفرینش كائنات به ذهن خداوند خطور كرده است.

به اعتقاد همه یهودیان، نجات دهنده (مسیح) انسانی است همانند دیگران، اما برخوردار از جلوه و جبروت خدایی. او جهان را با نور خویش كه جلوه ای از نور خداست، روشن خواهد كرد. برخی ماشیح را همان داوود می دانند (هوشع ۵:۳) برخی دیگر، او را از خانواده داوود می شمارند. (مزامیر ۴۹:۱۸ ۵۰) گروهی نیز می گویند خداوند در پایان جهان، داوود دیگری را برای نجات مردم می فرستد. (ارمیاه، ۹:۳۰)

در این زمینه، اندیشمندان آرای متفاوتی اظهار كرده اند كه گاه، یكدیگر را نقض می كنند؛ اما آنچه روشن است این است كه مسیح از خاندان داوود است كه در پایان جهان برای نوساختن جهان و نجات بشر ظهور خواهد كرد.

● منجی در مسیحیت

بنا بر اعتقاد مسیحیان نجات دهنده، فارقلیط به معنای تسلی دهنده و شفیع و مددكار است؛ اما در عهد جدید، مراد از آخرین نجات دهنده همان عیسی مسیح است كه بار دیگر زنده خواهد شد و جهان سراسر فساد و تباهی را نجات خواهد داد:

درباره قیامت مسیح پیش دیده گفت كه: نفس او در عالم اموات گذاشته نشود و جسد او فساد را نبیند. پس همان عیسی را خدا برخیزاند و همه ما شاهد بر آن هستیم.

همچنین مسیح نیز چون یك بار قربانی شد تا گناهان بسیاری را رفع نماید، بار دیگر بدون گناه برای كسانی كه منتظر اویند، ظاهر خواهد شد به جهت نجات.

البته ذكر این نكته مهم در این جا الزامی است كه در عهد جدید به جز عیسی مسیح، به موعود نجات بخش دیگری نیز اشاره شده است كه عیسی مسیح، وعده آمدنش را می دهد. وی "تسلی دهنده" دیگری است كه مسیح از خدا (پدر) برای امتش درخواست می كند و خدا او را اعطا می كند تا همیشه با ایشان باشد. جهان او را نمی بیند، ولی آنان كه به مسیح ایمان دارند، وی را باز می شناسند:

و من از پدر سئوال می كنم و تسلی دهنده ای دیگر به شما عطا خواهد كرد تا همیشه با شما باشد؛ یعنی روح راستی كه جهان نمی تواند او را قبول كند، زیرا كه او را نمی بیند و نمی شناسد؛ اما شما او را می شناسید، زیرا كه با شما می ماند و در شما خواهد بود.

او آن مسیحایی نیست كه امت موسی و یهودیان انتظارش را داشته و دارند. او بعد از عیسی مسیح و پس از رفتن وی خواهد آمد. او هدایت گر به همه راستی هاست و جهان را به عدالت و داوری ملزم خواهد کرد. از خود چیزی نمی گوید، بلكه از مسیح خبر می دهد و او را از خدا (پدر):

و من به شما راست می گویم كه رفتن من برای شما مفید است؛ زیرا اگر نروم، تسلی دهنده نزد شما نخواهد آمد، اما اگر بروم، او را نزد شما می فرستم. و چون او آید جهان را بر عدالت و داوری ملزم خواهد نمود... ولیكن چون او، یعنی روح راستی، آید، شما را به جمیع راستی هدایت خواهد كرد؛ زیرا كه او از خود تكلم نمی كند، بلكه به آنچه شنیده است، سخن خواهد گفت و از امور آینده به شما خبر خواهد داد. او مرا جلال خواهد داد؛ زیرا آنچه آنِ من است خواهد گرفت و به شما خبر خواهد داد.

موعود در آیین هندو

در آیین هندو، نجات بخشی موسوم به كالكی در پایان آخرین دوره زمانی از ادوار چهارگانه جهانی، یعنی كالی یوگه ظهور خواهد كرد. بنا بر تفكر هندویی، جهان از چهار دوره رو به انحطاط تشكیل شده است. در چهارمین دوره، یعنی عصر كالی، فساد و تباهی سراسر جهان را فرامی گیرد. زندگانی اجتماعی و معنوی به نازل ترین حد خود نزول می كند و موجبات زوال نهایی را فراهم می سازد.

در این عصر (كالی یوگه یا دوره انحطاط) كه بنا بر باورهای هندویی از نیمه شب بین ۱۷ و۱۸ ماه فوریه سال ۳۱۰۲ قبل از میلاد مسیح شروع شده، و ما اكنون در آن به سر می بریم، فقط به یك چهارم درمه (دین یا نظم كیهانی) عمل می شود و سه چهارمش به فراموشی سپرده شده است. مردمان این دوره گناهكار، ستیزه جو و چون گدایان، بداقبال و سزاوار اقبالی نیستند.

چیزهای بی ارزش را ارج می نهند، آزمندانه می خورند و در شهرهایی زندگی می كنند كه پر از دزدان است.

در پایان چنین دوران سیاهی، آخرین و دهمین تجلی (اوتاره) "ویشنو" موسوم به كالكی، سوار بر اسبی سفید و به هیئت انسان ظهور خواهد كرد. وی سراسر جهان را سواره و با شمشیری آخته و رخشان در می نوردد تا بدی و فساد را نابود كند. با نابود كردن جهان، شرایط برای آفرینشی نو مهیا می شود تا در مهایوگای آتی، دیگر بار عدالت و فضیلت ارزش یابند.

● موعود در آیین بودا

در آیین بودا، اندیشه منجی موعود با مفهوم "میتریه" ـ واژه ای سنسكریت به معنای مهربان ـ تبیین می شود. در الهیات بودایی، او را بودای پنجم و آخرین بودا از بودایان زمینی می دانند كه هنوز نیامده است، اما خواهد آمد تا همه انسان ها را نجات دهد. در نمادنگاری بودایی، او را به هیئت مردی نشسته كه آماده برخاستن است، نمایش می دهند تا نمادی باشد از آمادگی وی برای قیام!

روایات بودایی درباره شخصیت و چگونگی ظهور آخرین بودا یا منجی موعود، یعنی كسی كه خواهد آمد تا همگان را مژده رهایی دهد و آنها را از چرخه آهنین رجعت های مداوم به عالم نجات دهد، همداستان نیستند. در سنت مهایانه كه یكی از دو سنت یا مذهب اصلی بودایی است، توجه بیشتری به شخصیت میتریه شده است. در روایات مهایانه ای، شاكیه مونی ـ كه همان "گتمه" بودای مشهور است ـ چهارمین بودا و میتریه كه پس از او خواهد آمد، به عنوان بودای پنجم معرفی شده است. در حالی كه در برخی روایات بودایی، گتمه بودای هفتم است و بوداسف در آینده و به عنوان آخرین بودا ظهور خواهد كرد.

درباره زندگی و سرنوشت مقدر میتریه نیز به عنوان آخرین بودا اختلاف وجود دارد. در "كانون پالی" (منبع اصلی اطلاعات ما از آیین بودای اولیه) اهمیت چندانی به وی نداده اند و تنها در یك سوره (سوره چكه وتی سیهه ناده) از این مجموعه نام او را برده اند.

اما از آثار غیر كانونی (غیر مقدس) دو اثر به این آموزه اختصاص یافته است.

● منجی در دین زرتشت

برخلاف دیگر ادیان كه معمولاً منتظر یك موعود نجات بخش هستند، زرتشتیان منتظر سه موعودند كه هر یك از آنها به فاصله هزار سال از دیگری ظهور خواهد كرد.

قبل از پرداختن به مسئله سه موعود، اشاره ای گذرا به بحث ادوار جهانی یا سال كیهانی در آیین زرتشت می کنیم كه ظهور این موعودهای سه گانه در چنین چارچوبی جای داده شده است. البته باید یادآور شویم كه متن های زرتشتی درباره این كه سال كیهانی از چند هزاره تشكیل می شود، هم سخن نیستند.

پاره ای می گویند از نه هزاره و برخی این دوره جهانی را به مناسبت دوازده برج سال طبیعی و دوازده نشان منطقه البروج متشكل از دوازده هزاره می دانند. قرائنی نیز حكایت می كند رقم اصلی شش هزار سال بوده و بتدریج به نه هزار سال و دوازده هزار سال افزایش یافته است.

در سه هزاره اول اهورا مزدا عالم فروهر، یعنی عالم روحانی را بیافرید كه عصر مینوی جهان بوده است. در سه هزاره دوم از روی صور عالم روحانی جهان جسمانی خلقت یافت. در این دوره امور جهان و زندگی مردمان فارغ از گزند و آسیب بود و به همین جهت، عصر طلایی تاریخ دینی مزدیسنان نامیده می شود. سه هزاره سوم دوران شهریاری شهریاران و خلقت بشر و طغیان و تسلط اهریمن است. زرتشت درست در آغاز هزاره اول از دوران چهارم زاده شد؛ هنگامی كه بنا بر سنت دوران واپسین از چهار دوره عمر جهان بود.

به موجب روایات زرتشتی و بنا به یشت نوزدهم، در آخرالزمان از زرتشت سه پسر متولد می شود که با نام عمومی سوشیانس خوانده می شوند. این نام به خصوص برای تعیین آخرین موعود تخصیص یافته و او آخرین مخلوق اهورا مزدا خواهد بود. كلمه سوشیانس كه از ریشه سو(Sav Su) به معنی سود و سودمند است، در اوستا به شکل سئوشیانت آمده و در پهلوی به اشكال گوناگونی چون: سوشیانت، سوشانس، سوسیوش، و سیوسوش آمده است. در فروردین یشت، بند ۱۲۹ در معنی سوشیانت چنین آمده است: او را از این جهت سوشیانت خوانند كه او به جهان مادی سود خواهد بخشید.

این كلمه چندین بار در گاتاها برای شخص زرتشت به كار رفته و پیامبر خود را سوشیانت خوانده؛ یعنی كسی كه از وجودش سود و نفع برمی خیزد و سود رساننده است. (یسنا، ۱۱:۴۵، ۹:۴۸، ۲:۵۳) همچنین چند بار دیگر در سرودها، این واژه به صورت جمع آمده و زرتشت، خود و یارانش را سود رسانندگان معرفی كرده است. (یسنا، ۱۳:۳۴، ۳:۴۶، ۱۲:۴۸) در سایر قسمت های اوستا نیز غالباً سوشیانس ها به صورت جمع آمده و منظور از آنها، پیشوایان و جانشینان زرتشت است كه در تبلیغ دین كوشا هستند و مردم را به راه راست هدایت می كنند. در یسنا (۵:۲۴) از سوشیانس ها با عنوان نوكنندگان جهان و مردانی كه هنوز متولد نشده اند، یاد می شود:

ستایش و نیایش و خشنودی و آفرین با فروهرهای همه پاكان؛ آن پاكانی كه مرده اند و آن پاكانی كه زنده اند و آن مردانی كه هنوز زاییده نشده، سوشیانت های نوكننده هستند.

اما عمده مطالب درباره سوشیانس ها در یشت های سیزدهم و بویژه نوزدهم آمده است. در یشت ۱۹، بند ۸۸ به بعد، درباره ظهور سوشیانس در آخرالزمان و نو شدن گیتی و سپری شدن جهان چنین آمده است:

فر كیانی نیرومند مزدا آفریده را ما می ستاییم؛ (آن فر) بسیار ستوده زبردست، پرهیزگار، كارگر چست را كه برتر از سایر آفریدگان است؛ كه به سوشیانت پیروزمند و به سایر دوستانش تعلق خواهد داشت. در هنگامی كه گیتی را نو سازد؛ (یك گیتی) پیر نشدنی، نمردنی، نگندیدی، نپوشیدنی، جاودان بالنده و كامروا. در آن هنگامی كه مردگان دگر باره برخیزند و به زندگان بی مرگی روی كند. پس آن گاه او (سوشیانت) به در آید و جهان را به آرزوی خود تازه كند.

پس جهانی كه فرمانبردار راستی است، فناناپذیر گردد. دروغ دگر باره به همان جایی رانده شود كه از آن جا برای آسیب رساندن به راستی پرستان و نژاد و هستی وی آمده بود. تباهكار نابود خواهد گردید؛ فریفتار رانده خواهد شد.

بر اساس روایات پهلوی، نطفه زرتشت در دریاچه هامون، [كیانسیه یا كسه اُیه] قرار دارد. در آخرین هزاره از عمر جهان (هزاره دوازدهم) سه دوشیزه از این نطفه بارور می شوند و سه موعود مزدیسنان را می زایند.

در یشت سیزدهم، بندهای ۱۲۸ و ۱۲۹ مهم و قابل توجه هستند. در بند ۱۲۸ مجموعاً از نه پارسا – كه شش تن از آن ها یاران سوشیانس و سه تن دیگر موعودهای آینده اند یاد شده و فر وشی شان ستوده شده است. این سه تن در اصل همان سه پسر آینده زرتشت یا موعودهای نجات بخش هستند كه در هزاره آخر عمر جهان به فاصله هزار سال از یکدیگر ظهور خواهند كرد. این سه تن عبارتند از:

۱.اوخشیت ارته، یعنی پروراننده قانون مقدس (نیرو دهنده و روا كننده قانون دین و داد زرتشت). امروزه این نام را اوشیدر یا هوشیدر گویند، و در كتب پهلوی به صورت خوشیتدر یا اوشیتر آمده است. گاه كلمه بامی را به آن افزوده، هوشیدر بامی می گویند كه به معنی هوشیدر درخشان است.

۲. اوخشیت نمه، یا اوخشیت نمنگه، یعنی پرواننده نماز و نیایش. امروزه آن را اوشیدر ماه یا هوشیدر ماه می گویند، ولی در كتب پهلوی به صورت خورشیتماه و اوشیترماه ضبط شده است.

۳. آستوت ارته، یعنی كسی كه مظهر و پیكر قانون مقدس است. در خود اوستا نیز به معنی لفظی این كلمه اشاره شده و در بند ۱۲۹، یشت سیزدهم، می خوانیم:

كسی كه سوشیانت پیروزگر نامیده خواهد شد و استوت ارته نامیده خواهد شد. از این جهت سوشیانت، برای این كه او به سراسر جهان مادی سود خواهد بخشید؛ از این جهت استوت ارته، برای این كه او آنچه را جسم و جانی است، پیكر فناناپذیر خواهد بخشید، از برای مقاومت كردن بر ضد دروغ جنس دو پا (بشر)، از برای مقاومت كردن در ستیزه ای كه از طرف پاكدینان برانگیخته شده باشد.

و این استوت ارته همان سوشیانس، یعنی سومین و آخرین موعود در آیین مزدیسناست. چنان كه اشارت رفت، این سه برادر از پشت و نطفه زرتشت، پیامبر ایران هستند. بنابر سنت نطفه زرتشت را ایزد نویوسنگ برگرفت و به فرشته آب (ناهید) سپرد كه آن را در دریاچه كیانسیه (هامون) حفظ كرد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: