تحری حقیقت

اولین اصل از اصول دوازده‏گانه بهائیان تحری حقیقت است. در فرهنگ لغت فارسی " 1 " واژه (تحری) به معنای درنگ کردن در طلب امر بهتر و صوابتر بودن و حقیقت جوئی آمده است و لغت (حقیقت) به معنای حق، راستی، درستی، اصیل و منتهای هر چیزی ترجمه شده است. 

در کتب متعلق به بهائیان عبارت تحری حقیقت به این شکل معنا شده است: " 2 ". 

تحری: کلمه‏ای است عربی که در لغت به معنای تفحص و جستجو و حقیقت یابی و در طلب امر بهتر بودن و درنگ و تأمل نمودن آمده است.

حقیقت: جمع آن حقایق است، اصل و راستی و درستی ذکر شده است چه که ذات و اصل هر شیئی را مکشوف می‏سازد. 

و به نقل از عباس افندی آمده است: «حقیقت وحدت عالم انسانی است حقیقت محبت بین بشر است حقیقت اعلان عدالت است حقیقت هدایت اله است انبیاء الهی حقیقت بودند... حقیقت ترک تعصبات است " 3 " اول چیزی که برای انسان لازم است تحری حقیقت است...» 

حسینعلی نوری (مؤسس بهائیت) در نامه‏ای مشهور به الواح به یکی از یاران خود می‏گوید: «ای احمد دیده را پاک و مقدس نما تا تجلیات انوار لانهایت از جمیع جهات ملاحظه نمایی و گوش را از آلایش تقلید منزه کن تا نعمات عندلیب وحدت و توحید را از افنان باقی انسان بشنوی... از تقیه و تقلید به روضه قدس تجرید و فردوس عز توجید بخرامان» " 1 ". 

بهائیان مدعیند که تقلید موجب خسران است و هر فردی باید با ادراکات و احساسات خود در هر امری از امور، تحری و تحقیق نماید و جویای حقیقت باشد، با گوش خود بشنود و با چشم خود ببیند و با احساسات خود درک نماید که در اثر آن بر وحدت و یگانگی خواهد رسید. " 2 " به طور کلی شرایط تحری حقیقت از دید رهبران این فرقه عبارتند از: 

1) اولین شرط تحری حقیقت آن است که شخص مایل به تحری باشد. " 3 ". 

2) حب و بغض نداشته باشد یعنی مطالب را در کمال بی‏طرفی بررسی و تحقیق کند. " 4 ". 

3) آنکه تأیید شده حقایق را به چشم خود ببیند. " 5 ". 

4) تقلید گذشته را فراموش کند (آنچه شنیده‏اند بگذارید نه به هیچ ملتی متمسک باشند و نه از هیچ ملتی متنفر.) " 6 ". 

5) در قضاوت و داوری انصاف داشته باشد (طالب باید متصف به چند صفت باشد اولا باید که منصف باشد.) " 7 ".

نقد اصل تحری حقیقت

در این قسمت، اصل تحری حقیقت که در نظر بهائیان یک اصل بدیع می‏باشد را موشکافی می‏نماییم ابتدا به بدیع بودن آن می‏پردازیم و سپس نحوه اجرای این اصل در عملکرد بهائیان را مورد بررسی قرار می‏دهیم. 

در اسلام تحصیل علم یکی از وظایف دینی به شمار می‏آید پبامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‏فرمایند «طلب علم برای هر مسلمانی فریضه (وظیفه واجب) می‏باشد " 1 "» و طبق اخباری که با شواهد قطعیه تأیید شده است مراد از این علم داشتن اصول سه گانه اسلامی (توحید - نبوت - معاد) با لوازم قریب آنهاست و دانستن تفضیل احکام و قوانین اسلامی برای هر فردی به اندازه ابتلاء و احتیاج وی است. " 2 ". 

البته روشن است که تحصیل علم به اصول دین اگر چه با دلیل اجمالی باشد برای همه میسر و در خور توانایی است ولی تحصیل علم به تفضیل احکام و قوانین دینی از راه استفاده و استنباط فنی از مدرک اصلی کتاب و سنت (فقه استدلالی) کار همه کس نیست و تنها در خور توانایی برخی از افراد می‏باشد و در اسلام حکم طاقت فرسا (حرجی) تشریع نشده است. " 3 ". 

از این روی تحصیل علم به احکام و قوانین دینی از راه دلیل، به طور واجب کفایی، به بعضی از افراد که توانایی و صلاحیت آن را دارند اختصاص یافته و وظیفه افراد طبق قاعده عمومی وجوب رجوع جاهل به عالم (قاعده رجوع به خبره) آنست که به افراد مورد اشاره مراجعه کنند. البته این مراجعه و تقلید غیر از تقلید در اصول و معارف است که به نص آیه کریمه (و لا تقف ما لیس لک به علم) ممنوع می‏باشد. " 4 " علمای جدید غربی نیز مثل دکارت هزار سال از نزول قرآن اولین اصل منطقی خود را همین آیه قرار داده و می‏گوید: (هیچ چیز را حقیقت ندانم مگر اینکه بر من بدیهی باشد.) " 5 ". 

اما در اسلام تحقیق جهت وصول به حقیقت دارای شرایط خاصی می‏باشد که ذیلا به صورت اجمال آورده می‏شود. 

شرایط تحقیق جهت وصول به حقیقت در اسلام

1) تکیه نکردن بر ظن و گمان. " 1 ". 

2) بی‏طرفی " 2 ": اگر انسان بخواهد صحیح قضاوت کند یابد در مورد مطلبی که می‏اندیشد کاملا بی‏طرفی خود را حفظ کند. 

3) عدم پیروی از میل و هواهای نفسانی " 3 ": اگر انسان بی طرفی خود را حفظ نکند خواه ناخواه به سوی میل‏ها و هواهای نفسانی کشانیده می شوند. 

4) عدم شتابزدگی: هر قضاوت و اظهار نظری نیاز به مقدار معینی از مدارک کافی دارد و تا مدارک به قدر کافی در یک مسئله جمع نشود هر گونه اظهار نظر و شتابزدگی موجب لغزش اندیشه است. 

5) عدم نسبت گرایی و گذشته نگری: انسان به حکم طبع نخستین خود، هنگامی که می‏بیند یک فکر و عقیده خاص مورد قبول نسل‏های به گذشته بوده است خود به خود بدون آنکه مجالی به اندیشه خود بدهد آن را می‏پذیرد. قرآن مجید یادآوری می‏کند که پذیرفته‏ها و باورهای گذشتگان را مادام که با معیار عقل نسنجیده‏اید نپذیرید در مقابل باورهای گذشتگان استقلال فکری داشته باشند. " 4 ". 

6) عدم شخصیت گرایی: یکی دیگر از موجبات لغزش در تحقیق گرایش به شخصیت‏های بزرگ تاریخی یا معاصر است که از نظر عظمتی که در نفوس دارند بر روی فکر و اندیشه و تصمیم و اراده دیگران اثر می‏گذارند و در حقیقت هم فکر و هم اراده دیگران را تسخیر می‏کنند و هم دیگران در مقابل آنها استقلال فکری خود را از دست می‏دهند." 5 ". 

اینک با توجه به معرف غنی اسلامی که مختصری از آن در زمینه تحری حقیقت آورده شده متوجه می‏شویم که طرح این شعار در اصول فرقه بهائیت هیچ گونه تازگی نداشته و گذشته از آن، در اروپا پس از دوران انقلاب رنسانس این اصل مد نظر دانشمندان غربی قرار گرفته است. به عبارت دیگر در هنگام طرح این اصل از طرف 

نقض اصل تحری حقیقت در عملکرد رهبران فرقه

با اینکه رهبران بهائیت در شعار مدعی تحری حقیقت هستند اما در عمل این شعار اجرا نشده است. عباس افندی در الواح وصایا به فرزندش نوشته است:... ایادی امر اله باید بیدار باشند به محض اینکه نفسی بنای اعتراض و مخالفت با ولی امر اله " 1 " گذاشت فورا آن شخص را اخراج از جمع اهل بهاء نمایند و ابدا بهانه‏ای از او قبول ننمایند چه بسیار که باطل محض به صورت خیر درآید تا القای شبهات کند " 2 ". 

اگر تحری حقیقت راه وصول به حقیقت است بدیهی است در آغاز شبهات نیز پیش می‏آید پس اگر هر کس به صرف داشتن و یا ارائه شبهه مرتد شناخته شود چگونه راه وصول به حق را طی نماید زیرا مقدمه رسیدن به حق وجود شک و شبهه و سپس تحقیق و رسیدن به حقیقت است. همچنین طبق احکام بهائیان هر فرد بهائی به هنگام ورود به 16 سالگی (داشتن پانزده سال کامل) می‏بایست به تشکیلات بهائیت اعلام نماید که بهائی می‏باشد و اگر چنین نکند بهائی تلقی نمی‏شود. به عبارت دیگر طی پانزده سال هر فرد بهائی زاده فرصت دارد تا با تحری حقیقت به این نتیجه برسد که بهائیت دین برتر و آخرین دین الهی است و اگر به چنین نتیجه‏ای نرسد طبق احکام منصوحه از جامعه بهائیان اخراج می‏شود و به اصطلاح آنها طرد روحانی می‏شود برای آگاهی خوانندگان گرامی حکم مربوطه ذیلا آورده می‏شود: 

(هر گاه یکی از افراد مسجل جامعه بهائی از اوامر و نواهی مرکز و مرجع منصوص سرپیچی کند و یا با ناقضین و معاندین هم داستان شود و یا به مخالفت با امراله قیام کند و علیه اساس شریعت اله اقداماتی نماید و یا بر خلاف عهد و میثاق الهی اظهاراتی کند و در آن مورد به نصایح انذارات محفل اعتنایی ننماید مشمول مجازات طرد روحانی 

می‏گردد) " 1 ". 

تبصره: افراد مسجلی نیز که بنا به میل و تصمیم خود تقاضای حذف نام می‏نمایند و یا در جراید و مطبوعات و سایر وسائل ارتباط جمعی بدون هیچ توهین به مقدسات بهائی از امراله تبری می‏کنند چنانچه بعد از حذف نام و تبری با ناقضین و معاندین امراله هم داستان شوند و یا به مخالفت با امراله قیام کنند و بر علیه اساس شریعت اله اقداماتی نمایند، مشمول مجازات طرد روحانی می گردند. " 2 ". 

در همان متن معنای طرد روحانی و اثرات آن چنین آمده است: 

«طرد روحانی فرد از جامعه بهائی دارای اثرات و عواقب شدیده روحانی و معنوی است... پس از طرد روحانی جامعه بهائی فردی را که مشمول این مجازات شده به هیچ وجه بهائی نمی‏شناسد... و سلام و کلام و معاشرت با وی را حتی از طرف خویشان و اقرباء جایز نمی‏داند و شخص معاشر با طرد روحانی هم پس از رسیدگی و تحقیق و ثبوت تخلف و عدم توجه به نصایح و انذارات محفل روحانی شامل مجازات طرد روحانی خواهد شد.» " 3 " و برای توجیه این اقدامات می‏گویند: 

«... اگر کسی امین و صادق و خلیق باشد ولی کاری کند که ریشه شجره امراله را ضعیف نماید یعنی اصل میثاق را سست کند ذنبی است لا یغفر و اهمال اگر شد ضرر امراله است... و در هر حال جزء را فدای کل کردن شرط عقل و حکمت و از مقتضای رحم و شفقت است» " 4 ". 

و در جای دیگر می‏گویند: 

(اجتناب از ایشان حکایت اجتناب از مجذوم است) " 5 ". 

حال سؤال اینجاست آیا فردی که قصد تحری حقیقت را دارد الزاما به همان نتیجه‏ای که شما رسیده‏اید یعنی به بهائیت بایستی برسد و اگر به این نتیجه نرسد سزاوار طرد روحانی است و سلام و کلام و مراوده با او حرام می‏شود؟ 

آیا این است معنای تحری حقیقت و آزادی در انتخاب حقیقت که سرانجامش به طرد اداری یا روحانی می‏انجامد؟ 

پاسخ این سؤال را به خوانندگان عزیز واگذار می‏نماییم تا خود با عقل فطری و منطقی بیاندیشند که کدامین راه حق و حقیقت است بهائیت و یا اسلام؟ و میزان تو گرایی بهائیان را دریابند که تا چه حدی است!!

21