امام(ره) در مقاطع مختلف و به مناسبتهای گوناگون درباره انتظار سخن گفته و در ضمن سخنرانیهای گوناگون برداشتهایی که دیگران از انتظار فرج داشته‌اند نقد کرده که به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌شود:

1. درباره دیدگاه کسانی که تکلیف مردم در زمان غیبت را تنها دعا برای تعجیل فرج حضرت حجت می‌‌دانند چنین فرموده است:

«برداشتهایی که از انتظار فرج داشته شده است... بعضی‌ها انتظار فرج را به این می‌دانند که در مسجد، در حسینیه و در منزل بنشینند و دعا کنند و فرج امام زمان(عج) را از خدا بخواهند... اینها البته نهی از منکر هم می‌کردند و امر به معروف هم می‌کردند، لکن همین، دیگر غیر از این کاری ازشان نمی‌آمد و فکر این هم نبودند که یک کاری بکنند»[4]

2. دیدگاه دوم که مطرح است و تفاوت آن با دیدگاه اول این است که در این دیدگاه عمل بوظیفه مطرح است ولی امر بمعروف و نهی از منکر جزء وظایف شمرده نشده‌اند. همانند نظر اول که افزون بوظایف شرعی امر بمعروف را نیز از نظر دور نداشته است، حضرت امام در این باره می‌فرماید:

«یک دسته دیگری بودند که انتظار فرج را می‌گفتند این است که ما کار نداشته باشیم به اینکه در جهان چه می‌گذرد، بر ملت‌ها چه می‌گذرد، بر ملت ما چه می‌گذرد، به این چیزها ما کار نداشته باشیم، ما تکلیف‌های خودمان را عمل می‌کنیم، برای جلوگیری از این امور هم خود حضرت بیایند و کار آن چه در دنیا می‌گذرد یا در مملکت خودمان می‌گذرد نداشته باشیم. اینها هم یک دسته‌ای، مردمی بودند که صالح بودند.»[5]

 انتظار و مهدویت در کلام رهبری

امروز با انقلاب اسلامى ما كه در خط ايجاد عدالت در سطح جهان است انقلاب حضرت مهدى ( ارواحنا فداه ) يك گام بزرگ به هدف خود نزديك شد. نه فقط بوجود آمدن حكومت اسلامى آن عاقبت موعود را به عقب نمى‏اندازد بلكه آن را تسريع هم مى‏كند و اين است معناى انتظار.

  انقلاب ايران، امتداد حركت انبياء و مقدمه‏ ظهور امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)

انقلاب ما در راه آن هدفى كه امام زمان براى تأمين آن هدف مبعوث مى‏شود و ظاهر مى‏شود يك مقدمه‏ى لازم و يك گام بزرگ بوده . ما اگر اين گام بزرگ را برنمى‏داشتيم، يقينا ظهور ولى‏عصر ( صلوات الله عليه و عجل الله تعالى فرجه الشريف ) به عقب مى‏افتاد. شما مردم ايران و شما مادران شهيد داده و پدران داغدار و افرادى كه در طول اين مبارزه زحمت كشيديد بدانيد ؛ و شما اى امام بزرگوار امت بدانيد (كه بهتر از همه‏ى ما مى‏دانيد) شما موجب پيشرفت حركت انسانيت به سوى سرمنزل تاريخ و موجب تسريع در ظهور ولى‏عصر ( صلوات الله عليه ) شديد. شما يك قدم اين بار را به منزل نزديكتر كرديد. با اين انقلاب كه مانع را كه همان دستگاه و نظام پليد ظلم در اين گوشه‏ دنيا بود و سرطان بسيار خطرناك و موذى و آزاردهنده‏اى بود اين را كنديد و قلع و قمع كرديد. (1)

 آسيب شناسي مهدويت

 براى هر فرهنگ و مجموعه معرفتى ممكن است آفت‏هايى روى دهد كه مانع رشد و بالندگى آن فرهنگ باشد فرهنگ دينى نيز گاهى به آفتهايى گرفتار مى‏شود كه حركت رو به كمال آن را كُند مى‏كند و بحث «آسيب‏شناسى دينى» عهده‏دار شناختن آن آفت‏ها و شيوه مقابله با آنهاست.

 مناسب است در فصل پايانى درباره آن چه به عنوان آسيب‏هاى فرهنگ ناب مهدوى مطرح مى‏شود بحث كنيم تا ضمن آشنايى با آسيب‏ها به راههاى خنثى سازى و مقابله با آنها بينديشيم.

 آسيب‏هاى فرهنگ مهدويّت، مواردى است كه غفلت از آنها موجب سستى اعتقاد مردم و به ويژه جوانان نسبت به اصل وجود امام مهدى‏عليه السلام و يا ابعاد مختلف شناخت آن بزرگوار است و گاهى نيز سبب گرايش به افراد يا مجموعه‏هاى منحرف مى‏گردد. بنابراين آشنايى با اين آسيب‏ها، منتظرانِ آن امام بزرگ را از كجروى در اعتقاد و عمل حفظ خواهد كرد.

 ما در اينجا مهمترين آسيب‏هاى فرهنگ مهدويت را در عنوان‏هايى جدا از يكديگر مورد بحث قرار مى‏دهيم:

برداشت‏هاى غلط

  از آسيب‏هاى مهم در فرهنگ مهدويت، تفسيرها و برداشت‏هاى نادرست از موضوعات اين فرهنگ اسلامى است. تحليل نادرست و ناقص از روايات به دريافت غير صحيح مى‏انجامد كه چند نمونه از آن را بيان مى‏كنيم.

 1. برداشت غلط از مفهوم «انتظار» سبب شده است كه بعضى گمان كنند كه چون اصلاح جهان از فسادها به دست امام عصرعليه السلام خواهد بود ما در برابر تباهى‏ها و ناهنجارى‏ها هيچ وظيفه‏اى نداريم و بلكه ممكن است گفته شود كه براى نزديك شدن ظهور امام مهدى‏عليه السلام بايد براى ترويج بدى‏ها و زشتى‏ها در جامعه اقدام كنيم!! اين انديشه نادرست در مقابل ديدگاه قرآن و اهل بيت‏عليهم السلام است كه امر به معروف و نهى از منكر را از وظايف حتمى هر مسلمان مى‏داند.

 بنيانگذار جمهورى اسلامى حضرت امام خمينى(ره) در نقد اين ديدگاه فرموده‏اند:

 ما اگر دستمان مى‏رسيد، قدرت داشتيم بايد برويم تمام ظلم‏ها و جورها را از عالم برداريم تكليف شرعى ماست. منتهى ما نمى‏توانيم. اين كه هست اين است كه حضرت [امام مهدى‏عليه السلام‏] عالم را پر مى‏كند از عدالت؛ نه شما دست برداريد از اين تكليفتان، نه اين كه شما ديگر تكليف نداريد.(1)

 ايشان همچنين در ادامه بيانات خود فرموده‏اند:

 منجی در ادیان 

  بشر از آن هنگام كه ابتدایی ترین جوامع را تشكیل داد، همواره در درون خویش آرزومند جامعه ای آرمانی و به تبع آن شخصیتی بوده كه بتواند چنین جامعه ای را تشكیل دهد. این شخص در حقیقت همان منجی موعود است كه در ادیان و فرهنگ های اقوام و ملل مختلف با تلقی ها و نگرش های گوناگون به صورت های متنوعی معرفی شده است. 

 اندیشه تشكیل جامعه ای عاری از ظلم و ستم و تبعیض كه در آن معیارهای عالی معنوی و انسانی یا به عبارتی دموكراسی واقعی حاكم باشد، از دیرباز در ذهن بشر از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار بوده است. از زمانی كه افلاطون در آرای خویش مدینه فاضله را عنوان می كند، تا قرن ها بعد كه این اندیشه به صورت "یوتوپیا" یا شهر آرمانی در آثار نویسندگان و فلاسفه تجلی می نماید، می توان جلوه های گوناگونی از چنین تفكری را بازیافت.

به عبارتی، می توان به جرأت اذعان داشت بشر از آن هنگام كه ابتدایی ترین جوامع را تشكیل داد، همواره در درون خویش آرزومند جامعه ای آرمانی و به تبع آن شخصیتی بوده كه بتواند چنین جامعه ای را تشكیل دهد. این شخص در حقیقت همان منجی موعود است كه در ادیان و فرهنگ های اقوام و ملل مختلف با تلقی ها و نگرش های گوناگون به صورت های متنوعی معرفی شده است. در این نوشتار تلقی های مختلف اندیشه موعود ـ البته به جز آنچه در عقاید اسلامی مطرح است ـ را به اختصار بررسی و تبیین خواهیم كرد. 

 امام مهدی علیه السلام در قرآن

بدون شک تمامی انبیای عظام و رسولان گرامی، امت های خویش را به عاقبت خوش و سرانجام پاکیزه و خرم خبر داده اند.

آنان از سوی خداوند وعده فرموده اند که روزگار آدمیان به سعادت و رفاه و خوشی و راحتی ختم خواهد شد و دوران ظلم و ستم به آخر خواهد رسید. در آن هنگام انسان های محروم حقوق خویش را باز خواهند ستاند، از چنگال فقر و محرومیت و رنج رهایی خواهند یافت، و پس از آن که محکوم و رهرو بوده اند به رهبری و زمامداری رسند ، و به فضل و عنایت الهی در زمین سروری یابند . کتاب های آسمانی آکنده از این بشارت است. و البته در تعیین مصداق آن مصلح ، عبارت ها مختلف و الفاظ متفاوت است.

قرآن مجید نیز نسبت به این موضوع اهتمام ویژه ای داشته و اراده و خواست خداوند متعال را بر این می داند که دوران حکومت شیطان به پایان رسد و بساط پیروان او برچیده شود و حتما تمام بندگان صالح خداوند در همه جای زمین به حکومت رسند و سراسر گیتی به آنان سپرده شود تا قوانین اسلام به طور کامل و همه جانبه تطبیق و اجرا و سعادت افراد بشر تضمین و تأمین گردد و هدف نهایی از زندگی تحقق پذیرد.

البته تطبیق این آیات نورانی بر وجود مقدس مهدی علیه السلام و حکومت جهانی آن حضرت تنها از راه روایات رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام امکان پذیر است و همچون بسیاری از موضوعات دیگر بدون استفاده از این بیانات نورانی، آیات قرآن خاموش و ساکتند.

بیش از یکصد و بیست آیه از آیات قرآن به مساله مهدویت تفسیر شده است که در اینجا به برخی از آن ها اشاره می کنیم

ایمان به غیب                     

الم* ذالِکَ الکِتابُ لا رَیبَ فِیهِ هُدیً لِلمُتَقِین* الذِینَ یُؤمِنُونَ بِالغَیب وَ یُقِیمُونَ الصَّلوه وَ مِما رَزَقنا هُم یُنفِقُون

 از آن‌جا که در روايات، پنهان‌زيستي آن امام بزرگوار، رازي از رازهاي خــداوند سبحان دانسته شده و دربــارة چگونگي غيبت، ديدگاه‌هاي متفاوتي ذکر شده،درباره ملاقات با آن حضرت در عصر غيبت، نگاه‌هاي مختلفي ارائه شده است. دانشوران شيعه، عمر آن حضرت را به چهار دورة متفاوت تقسيم كرده‌اند.

ملاقات با حضرت مهدي (عليه السلام)

از آن‌جا که در روايات، پنهان‌زيستي آن امام بزرگوار، رازي از رازهاي خــداوند سبحان دانسته شده و دربــارة چگونگي غيبت، ديدگاه‌هاي متفاوتي ذکر شده، دربارة ملاقات با آن حضرت در عصر غيبت، نگاه‌هاي مختلفي ارائه شده است.

دانشوران شيعه، عمر آن حضرت را به چهار دورة متفاوت تقسيم كرده‌اند.

1. دوران زندگي با پدر خود؛

2. دوران غيبت صغرا؛

3. دوران غيبت کبرا؛

4. دوران ظهور.

علائم ظهور حضرت مهدی ( عج )

 ظهور و قيام و انقلاب جهاني امام مهدي (عليه السلام) نشانه‌هايي دارد. دانستن اين علايم، آثار مهمي در پي خواهد داشت، چرا كه اين نشانه‌ها نويدبخش فرج مهدي آل محمد(صلي الله عليه و آله وسلم) است و وقوع هر يك از آن‌ها نور اميد را در دل‌هاي منتظران پرفروغ‌تر خواهد كرد.

همچنين اين نشانه‌ها معيار خوبي براي تشخيص مدعيان دروغين مهدويت است. بنابراين اگر كسي ادعاي مهدويت كرد ولي قيام او همراه با اين نشانه‌ها نبود، به سادگي مي‌توان به دروغ‌گو بودن او پي برد.

نشانه‌هاي ظهور به دو دسته تقسيم مي‌شوند:نشانه‌هاي حتمي و نشانه‌هاي غير حتمي. چنان‌كه فضيل بن يسار از امام باقر (عليه السلام) روايت كرده كه فرمودند:

«إنَّ مِنَ الأُمورِ أموراً مَوقوفَةً وَ أموراً محتومةً وَ أنَّ السُّفياني مِنَ المحتوم الّذي لابُدَّ منهُ»؛[1] «به درستي که بعضي از امور، امور موقوف (غير حتمي) هستند و بعضي امور حتمي و به درستي که سفياني از امور حتمي است که چاره‌اي از آن نيست.»